Na een sloop- en bouwperiode van 2 jaar is op 20 juni nieuwbouwproject de President in Den Haag opgeleverd. De President is onderdeel van de herontwikkeling van het verouderde kantorengebied aan het Haagse Verhulstplein en omvat 157 appartementen (133 vrije sector huurappartementen, 22 koopappartementen en 2 penthouses) evenals een tweelaagse parkeergarage. Het woongebouw ligt op de hoek van de Conradkade en President Kennedylaan en beschikt over gevels van gele baksteen, bruingrijze kunststof kozijnen en kaders in schoon prefab beton. Op de kopgevel van het woongebouw is de zogeheten sgraffito van beeldend kunstenaar Harry op de Laak teruggeplaatst, die ooit het voormalige kantoorgebouw aan het Verhulstplein sierde.
Tekst: Lieke van Zuilekom | Gepubliceerd in Stedenbouw magazine (2019)
De President is ontwikkeld door ontwikkelcombinatie Conradstaete I (Zeilstra Vastgoedmanagement, Heembouw Wonen Ontwikkeling en Mahler Vastgoed Ontwikkeling). Klunder Architecten maakte het ontwerp voor de nieuwbouw, dat op de plek van twee leegstaande kantoorgebouwen is gerealiseerd. “Het Verhulstplein dateert uit 1947. De gevelwanden van het plein werden tot voor kort gevormd door diverse kantoor- (jaren ’50) en woongebouwen (jaren ’90). Het plein zelf was ingericht als parkeerterrein”, vertelt Stefan Fremouw, architect bij Klunder Architecten. “In de nieuwe situatie wordt het Verhulstplein echter ingericht als een groen woonplein, omringd door sprekende nieuwbouw. Doordat de doorgaande verkeersader (President Kennedylaan) iets meer ruimte heeft gekregen, ligt de nieuwbouw iets terug t.o.v. de oorspronkelijke rooilijn. Omdat de schaalgrootte van de omliggende bebouwing vrij groot is, hebben we besloten om de President ook als één langgerekt volume te ontwerpen.”
Volgens het stedenbouwkundig ontwerp van de gemeente mocht de nieuwbouw maximaal 30 meter hoog worden. “Wel mocht aan de Conradkade een hoogteaccent worden toegevoegd (<50 meter)”, vertelt Fremouw. “De toren geeft hier optimaal invulling aan.” Om aan te sluiten bij de wederopbouwarchitectuur van het welstandsgebied, heeft Klunder Architecten o.a. grote metselwerk vlakken met kaders in schoon prefab beton ontworpen. “Dankzij deze kaders én de gele bakstenen sluit de nieuwbouw bovendien perfect aan bij nieuwbouwproject De Stadhouders, dat ook op het Verhulstplein wordt gerealiseerd en samen met de President het plein omsluit.”
Afwijkende gevelarchitectuur
Voor de ontsluiting van het gebouw zijn drie portiekontsluitingen ontworpen. “Iedere portiek geeft toegang tot vijf appartementen, die allemaal eenzijdig georiënteerd zijn. Om een optimale daglichtintrede én een goed zicht naar buiten te borgen, hebben we gekozen voor een logisch gevelritme met repeterende penanten en grote ramen, afgewisseld met stroken waarin de buitenruimtes zijn voorzien. De stroken zijn steeds gekoppeld en omkaderd met een betonelement, waarmee we tevens een knipoog geven naar de wederopbouwarchitectuur.” Terwijl de gevelopeningen en balkons verticaal georiënteerd zijn, is op de bovenste verdiepingen juist gekozen voor een horizontale benadering. “Langs de vloerranden hebben we een horizontaal vloerelement voorzien. Daarboven is de gevel ingevuld met een gevouwen staalplaat, waarmee de nieuwbouw een bijzondere beëindiging krijgt. En ook bij de overgang van de laagbouw naar de hoogbouw is gekozen voor een gevouwen staalplaat, waarmee het gebouwvolume optisch in tweeën wordt gesplist.”
De portieken van de laagbouw zijn georiënteerd op de Conradkade en beschikken over een brede entree (1 beuk/10 meter). De ontsluiting van de toren is daarentegen iets opgetild en georiënteerd op de kop van het gebouw, aldus Fremouw. “Door de appartementen boven de entree bij de ontsluiting te betrekken, hebben we een zeer statige uitstraling weten te realiseren.” Conform de portieken zijn ook de woningen breed georiënteerd, vertelt hij. “Iedere woning is precies één beuk breed. Dit bood niet alleen voordelen in de parkeergarage, waar we een maximaal aantal parkeerplekken konden inrichten, maar ook tijdens de tunnelgietbouw.”
Innovatieve tunnelgietbouw
Voor de bouw van het complex is gekozen voor tunnelgietbouw met een beuk van 10 meter overspanning, waardoor in één arbeidsgang twee appartementen overspannen konden worden. Een primeur voor Nederland, die bovendien diverse projectvoordelen opleverde. “Door de grootte van de tunnel kon niet alleen sneller gewerkt worden, maar is ook meer indelingsvrijheid in de appartementen gecreëerd”, vertelt Bert Offringa, Projectleider bij ingenieursbureau SWINN, die tevens de uitdagingen van het systeem aanhaalt. “Bij tunnelgietbouw wordt al een dag na het storten de tunnelbekisting naar buiten getrokken. Doorbuiging ligt in dat geval op de loer. Om dit te voorkomen en om een optimale verharding en stijfheid te borgen, is de betonsamenstelling van cruciaal belang. Om hier goed invulling aan te geven, hebben we zeer nauw met de tunnelbouwer overlegd.”
Betonconstructie
SWINN was in dit project verantwoordelijk voor het opzetten en uitwerken van de complete hoofddraagconstructie. “In opdracht van de ontwikkelcombinatie hebben wij het constructieve ontwerp, de berekeningen en de tekeningen voor de President verzorgd. Vanaf de eerste schets tot en met de uitvoeringsfase”, vertelt Offringa. “Bovendien hebben wij onze bijdrage geleverd aan een nieuw ophangsysteem voor de sgraffito. Tijdens de uitvoering hadden wij met name een controlerende rol; we hebben toegezien of alle wapening conform ons constructieontwerp is aangebracht. Het complete ontwerp voor het woongebouw is uitgewerkt in BIM, waarbij we in één model hebben samengewerkt met de architect, installatie-adviseur, aannemer en diverse leveranciers.”
De draagstructuur van de President wordt gevormd door betonvloeren en betonnen woningscheidende wanden. “Het woongebouw bestaat uit een laagbouw met 10 bouwlagen en een hoogbouw met 16 lagen. Daartussen is een dilatatie voorzien, om te grote spanningen tussen de bouwdelen te voorkomen. De laagbouw wordt gestabiliseerd door het betonskelet – dus vanuit de buigstijve knopen tussen de wanden en vloeren. Voor de hoogbouw hebben we een extra stabiliteitswand toegevoegd.”
Complex bouwputontwerp
Vanwege de uitstekende vaste grondslag kon het appartementengebouw volledig op staal gefundeerd worden. “Palen waren niet nodig”, aldus Offringa. “Bovenop de funderingslaag hebben we twee parkeerlagen voorzien. Vanwege de rijbaan ontstond een grote opening in de wand. Een juiste belastingafdracht vanuit de woningen naar de penanten in de parkeerkelder en belastinginleiding naar de zandlaag waren dan ook belangrijke aandachtspunten tijdens de uitwerking.” De parkeergarage is vlak naast een belending gerealiseerd, wat tevens gevolgen had voor het bouwputontwerp. “De onderste laag van de parkeergarage hebben we 5 meter teruggehouden van de belending, zodat we een goede damwand konden realiseren. In overleg met de grondwerker is gekozen voor een CSM (Cutter-Soil-Mix) wand, die trillingsvrij kan worden ingebracht en een optimale stijfheid garandeert. Hierdoor wordt de invloed van de bouwput op de belending zoveel mogelijk beperkt.”