In september 2016 is de Werkplaats Onderwijsonderzoek POINT (Passend Onderwijs voor Ieder Nieuw Talent) in Tilburg gestart. In deze werkplaats werken leerkrachten, pabodocenten en wetenschappers nauw samen om te ontdekken wat nodig is om (hoog)begaafde leerlingen passend onderwijs ín de reguliere klas te kunnen aanbieden. Samen met initiatiefnemer en coördinator Anouke Bakx blikt Educatieheld! terug op de successen, hobbels én leerpunten van de afgelopen drie jaar.
Tekst: Lieke van Zuilekom | Interview gepubliceerd in Educatieheld! magazine (2020)
Waarom POINT013?
Nederlandse leerkrachten zijn – in vergelijking met leerkrachten in andere landen – erg goed in het begeleiden en ondersteunen van leerlingen met leermoeilijkheden of -achterstanden. De begeleiding van leerlingen die (hoog)begaafd zijn, verloopt echter nog niet optimaal. Dit blijkt uit verschillende (internationale) studies. De deelnemende instellingen van POINT013 hebben daarom hun krachten met het Tilburgse onderwijsveld gebundeld, met als doel om op een praktijkgerichte manier inzichten te verwerven die bijdragen aan goed onderwijs voor (hoog)begaafde leerlingen ín de reguliere klas.
Wat is hiervoor nodig?
Met name nieuwe inzichten. Binnen POINT013 hebben we twee centrale thema’s aangepakt, waaraan veel behoefte bleek. Heel belangrijk en relevant is bijvoorbeeld het signaleren van kenmerken van (hoog)begaafde leerlingen. Immers: als je (hoog)begaafde leerlingen niet (goed) kunt herkennen, kun je ze ook niet passend begeleiden. Het tweede grote thema was motiveren. Zodat als de leerlingen eenmaal in beeld zijn, ze ook gemotiveerd raken én blijven.
Waarom zijn plusklassen hiervoor niet afdoende?
Plusklassen bieden (hoog)begaafde leerlingen veel uitdagingen en kansen. Uit onderzoek van onder andere Lisette Hornstra is echter gebleken dat leerlingen die een plusklas bezoeken, minder gemotiveerd kunnen raken in hun reguliere klas. De kloof tussen de plusklas en reguliere klas moet worden gedicht, omdat leerlingen 24/7 (hoog)begaafd zijn en passende begeleiding nodig hebben, niet alleen tijdens de plusklasuren.
Hoe draagt POINT013 hieraan bij?
In de werkplaats doen we allerlei onderzoeken om de signalen en behoeften van (hoog)begaafde leerlingen in kaart te brengen. Zo heeft ontwikkelingspsycholoog Sven Mathijsen onderzocht of aan de hand van menstekeningen van kleuters al indicaties voor een ontwikkelingsvoorsprong zijn af te leiden, met als doel om mogelijk een nieuw screeningsinstrument te ontwikkelen. Ook hebben we de leerlingen van de 11 deelnemende basisscholen gevraagd naar hun schoolmotivatie. De deelnemende leerkrachten zelf hebben onderzoeken in hun eigen school(context) uitgevoerd. Zo heeft één leerkracht onderzocht of hogere orde denkvaardigheden tijdens de taalles – die gebruikt kunnen worden in combinatie met de reguliere lesstof – (hoog)begaafde leerlingen meer motiveren dan losse verrijkingsopdrachten. Ook heeft een aantal leerkrachten onderzoek gedaan naar het autonomie-ondersteunend gedrag van leerkrachten en hoe dit bijdraagt aan de basisbehoeftes van (hoog)begaafde leerlingen. Per jaar zijn meerdere contactdagen in de werkplaats georganiseerd, waarin onder andere good practices uit de praktijk zijn gedeeld. Zo hebben we bijvoorbeeld een basisschool bezocht die prachtige kindportfolio’s had samengesteld. Ook hebben we een rondleiding gehad op een nieuwbouwschool, die wezenlijk anders was ingedeeld met doorzichtige schuifpuien in de leslokalen en grote werkplekken in de hal, waar onderwijs op maat kan worden aangeboden. Iedere contactdag werd verrijkt met een inspiratielezing door een (hoog)begaafdheidsexpert. Allemaal met als doel om kennis, methodieken en leerkrachtstrategieën (verder) te ontwikkelen.
Wat is de kracht van POINT013?
De gelijkwaardige samenwerking tussen leerkrachten, pabodocenten en wetenschappers. Dit stelt ons in staat om onderzoeken nog beter af te stemmen op de praktijk en grootschalig aan te pakken, waardoor de impact én successen worden vergroot.
Welke successen hebben jullie bijvoorbeeld bereikt?
Een grote winst is bijvoorbeeld dat op de deelnemende scholen steeds meer evidence informed beslissingen worden genomen en dat er vanuit een onderzoekende houding aan het thema (hoog)begaafdheid wordt gewerkt. Ook zijn de belangen van (hoog)begaafde leerlingen in veel scholen steviger op de agenda gekomen. Daarnaast hebben we vele ‘quick wins’ behaald, zoals leerkrachten die geïnspireerd worden door collega’s en actief formats of materialen uitwisselen.
De afgelopen jaren hebben we bovendien vele mooie producten mogen maken. Denk bijvoorbeeld aan onze website, diverse wetenschappelijke artikelen en meerdere workshops en studiedagen, die zeer goed ontvangen zijn. En ook het enIQma professionaliseringsspel, waarin we onze kennis en inzichten hebben we samengebracht en actief met álle schoolteams delen, lijkt te voorzien in een behoefte. Niet alleen om (hoog)begaafdheid nog beter en eerder te kunnen signaleren, maar vooral ook om tot een handelingsplan te komen. Aan het spel hebben we een spelelement ‘feiten en fabels’ toegevoegd, om de vooroordelen over (hoog)begaafde leerlingen bespreekbaar te maken.
Waar ben je zelf het meest trots op?
POINT013 is gestart als een pilotproject, dankzij een subsidiemogelijkheid van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek, dat beschikbaar werd gesteld door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Het subsidietraject is inmiddels afgelopen, maar vanwege het succes én de toegevoegde waarde van de werkplaats zijn we inmiddels doorgestart als POINT013 2.0. In dezelfde structuur maar met (deels) nieuwe scholen en stichtingen en met eigen financiële middelen, zodat de olievlek die we gecreëerd hebben, groter en groter wordt.
Wat is de meerwaarde van enIQma hierbij?
Met enIQma kunnen niet alleen de deelnemende leerkrachten, maar complete scholenteams oefenen met casussen en signalen die mogelijk wijzen op (hoog)begaafdheid. Het professionaliseringsspel bevat twee spelvormen en een methodiek. Naast de ‘feiten en fabels’ kunnen scholenteams met behulp van een spelbord – gebaseerd op de cyclus van handelingsgericht werken – samen een casus uitwerken en bespreken. In het spel zijn zes fictieve casussen opgenomen, aan de hand waarvan de teams de signalen van (hoog)begaafdheid beter kunnen leren herkennen. Vervolgens volgt de fase van gegevens verzamelen (onderzoek), waarin de teams inzicht krijgen in welke vervolgstappen mogelijk én passend zijn. De opgedane kennis kan vervolgens vertaald worden naar de eigen praktijk, waarbij de methodiek van enIQma stap-voor-stap ondersteunt bij het maken van een onderbouwd handelingsplan.
Welke doelen staan voor POINT013 2.0 op de agenda?
Het thema voor dit schooljaar is docentprofessionalisering. Het komende jaar willen we nog actiever kijken naar wat leerkrachten nodig hebben in het werken met (hoog)begaafde leerlingen. Zowel vanuit een top-down als bottom-up benadering, waarbij we ook het perspectief van de leerlingen willen betrekken. Daarnaast willen we de mogelijkheden om ons werkveld uit te breiden, verder onderzoeken. We overwegen de start van POINT040 (Eindhoven) en POINT073 (Den Bosch), omdat in deze plaatsen een grote pabo gevestigd is en we – vanuit de opleiding van onze studenten – al met vele scholen in deze regio’s samenwerken.
Wanneer is POINT013 geslaagd?
Als elke (hoog)begaafde leerling wordt gezien, op niveau onderwijs kan volgen én lekker in zijn vel zit in het reguliere basisonderwijs.
Anouke Bakx werkt als bijzonder hoogleraar begaafdheid aan de Radboud Universiteit en als lector goed leraarschap, goed leiderschap bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie. Zij is initiatiefnemer van de onderwijsonderzoekswerkplaats hoogbegaafdheid POINT013 en richt zich op de professionalisering van docenten op het terrein van (hoog)begaafdheid.